तराईका जिल्लामा जापानीज इन्सेफ्लाइटिस (जेई) संक्रमण तीव्र रूपमा फैलिन थालेको छ। परिवार कल्याण महाशाखाका अनुसार हालसम्म ३ जनाको मृत्यु भएको छ भने ३३ जनामा संक्रमण पुष्टि भएको छ।
गत वर्ष ८६ संक्रमितमध्ये २५ जनाले ज्यान गुमाएका थिए। यस वर्ष सबैभन्दा बढी प्रभावित प्रदेशहरू मधेस, कोशी र लुम्बिनी रहेका छन्।
संक्रमण र मृत्युको अवस्था
बर्दिया, कावासोती, रत्ननगर, ठोरी, हरिवन, लाहान, भद्रपुर, उल्लाबारी र गौरीगञ्जका बासिन्दामा संक्रमण पुष्टि भएको छ। संक्रमितमध्ये २० महिला र १३ पुरुष छन्। मृतकमध्ये मोरङका १७ वर्षीय, खानीपोखरीका ४९ वर्षीय र नवलपरासीका ७४ वर्षीय पुरुष रहेका छन्।
खोप शाखाका डा. अभियान गौतमका अनुसार यसपटक संक्रमण विशेषगरी खोप नलगाएका समुदायमा बढी देखिएको हो। हालसम्म ६८६ जनाको परीक्षण गर्दा ३३ जनामा संक्रमण पुष्टि भएको छ, जसमा मधेशका १०, कोशीका ९, लुम्बिनीका ९, बागमतीका ४ र गण्डकीका १ जना रहेका छन्।
जोखिम क्षेत्र र कारण
डा. गौतमका अनुसार तराई बेल्ट जेईका लागि अत्यन्त अनुकूल क्षेत्र हो। धानखेती हुने, वरिपरि सुँगुर वा हाँस पालन हुने ठाउँमा यसको जोखिम उच्च हुन्छ। केही समयअघि पूर्वका जिल्लामा देखिएको यो रोग अहिले मधेस, कोशी र लुम्बिनी प्रदेशमा फैलिएको छ।
स्वास्थ्य निकायको तयारी
संक्रमणको जोखिम देखिएपछि स्वास्थ्य निकायले तीन महिना अघि नै अस्पतालहरूलाई ‘क्लिनिकल प्रोटोकल’ र उपचार निर्देशिका उपलब्ध गराएको छ। प्रमुख अस्पतालका चिकित्सकलाई ओरिएन्टेसन दिइएको र आइसियूमा पुगेका बिरामीको निरन्तर फलोअप भइरहेको डा. गौतमले बताए।
पृष्ठभूमि र तथ्यांक
नेपालमा पहिलो पटक सन् १९७८ मा जेईको संक्रमण पुष्टि भएको थियो। यो रोग मुख्यतया तराई र भित्री मधेसमा बढी देखिन्छ। सन् १९९९ मा पाँच जिल्लाबाट सुरु भएको खोप अभियान २००९ सम्ममा २० जिल्लामा विस्तार गरिएको थियो। २०७३ साल साउनदेखि नियमित खोप कार्यक्रममा समावेश भई १२ महिनामाथिका बालबालिकालाई खोप दिइँदै आएको छ।
विश्व स्वास्थ्य संगठन (डब्लूएचओ) का अनुसार एसियामा वार्षिक करिब एक लाख मानिस यो रोगबाट प्रभावित हुने गर्छन्, विशेषगरी १५ वर्षमुनिका बालबालिकामा। मृत्युदर ३० प्रतिशतसम्म पुग्न सक्ने यो रोग जापानीज इन्सेफ्लाइटिस भाइरसबाट हुन्छ, जसलाई क्यूलेक्स जातका लामखुट्टेले सार्छ।
लक्षण र उपचार
संक्रमण भएको ४–१४ दिनपछि उच्च ज्वरो, टाउको दुखाइ, घाँटी कडापन, मुर्छा, मांसपेशी कमजोरी वा पक्षाघात देखिन सक्छ। निश्चित उपचार नभए पनि लक्षण अनुसारको उपचार गरिन्छ। प्रतिरक्षा प्रणाली कमजोर भएका व्यक्तिमा (एचआईभी संक्रमित, मधुमेह पीडित) ज्यान जाने जोखिम बढी हुन्छ।
सावधानी र रोकथाम
डाक्टरका अनुसार लामो बाहुलाको लुगा लगाउने, घर वरिपरि सरसफाइ राख्ने, लामखुट्टे धपाउने झुल वा क्रिमको प्रयोग गर्ने, पानी जम्न नदिने, र पशुपंक्षीको खोर मानिस बस्ने घरभन्दा टाढा राख्ने उपाय प्रभावकारी हुन्छन्। जेई नियन्त्रणको प्रमुख उपाय भनेको समयमै खोप लगाउनु हो।
