भारतीय प्रधानमन्त्री नरेन्द्र मोदीले अमेरिकी राष्ट्रपति डोनाल्ड ट्रम्पलाई भारतले पाकिस्तानसँगको कश्मीर विवादमा कहिल्यै तेस्रो पक्षीय मध्यस्थता स्वीकार नगर्ने स्पष्ट सन्देश दिएका छन्।
भारतका वरिष्ठ कूटनीतिज्ञ तथा विदेश सचिव विक्रम मिस्रीका अनुसार मंगलबार दुवै नेताबीच टेलिफोन संवाद भएको थियो, जसमा प्रधानमन्त्री मोदीले भारतको दीर्घकालीन अडान ‘दृढताका साथ’ ट्रम्पसमक्ष राखेका थिए।
राष्ट्रपति ट्रम्पले विगतमा भारत–पाकिस्तानबीचको कश्मीर विवादमा मध्यस्थता गर्ने प्रस्ताव पटक–पटक राख्दै आएका छन्। उनले पछिल्लो पटक मे महिनामा दुबै परमाणु शक्ति सम्पन्न राष्ट्रबीचको चार दिन लामो सैन्य तनावपछि अमेरिका–प्रायोजित युद्धविराम भएको दाबी गरेका थिए।
तर, भारतले यस्ता कुनैपनि मध्यस्थता नभएको स्पष्ट रूपमा अस्वीकार गर्दै आएको छ।
विदेश सचिव मिस्रीले भने, “प्रधानमन्त्रीले ट्रम्पलाई यो पनि स्पष्ट रूपमा भने कि तनावको समयमा भारत–अमेरिका व्यापार सम्झौता वा भारत–पाकिस्तानबीच अमेरिकी मध्यस्थताबारे कुनै संवाद भएको थिएन।”
ट्रम्पले अघिल्ला अभिव्यक्तिमा भारत र पाकिस्तानले अमेरिकी दबाबमा युद्धविराम गरेको र त्यसको साटोमा व्यापार सम्झौताको प्रस्ताव राखिएको दाबी गर्दै आएका थिए। पाकिस्तानले ट्रम्पको दाबीलाई समर्थन गरे पनि भारतले त्यसलाई खण्डन गर्दै आएको छ।
“सैन्य गतिविधि रोक्ने बारेका संवादहरू भारत र पाकिस्तानबीच आफ्नै सैन्य संयन्त्रमार्फत प्रत्यक्ष रूपमा भएका थिए, कुनै तेस्रो पक्षको भूमिका थिएन,” मिस्रीले थपे।
अघिल्लो महिना ट्रम्पले पत्रकारहरूसँग भनेका थिए, “मैले भनें – हामी तिमीहरूसँग धेरै व्यापार गर्नेछौं, तर पहिले यो युद्ध रोको। यदि रोक्यौं भने व्यापार हुन्छ, नभए हुँदैन।”
भारत अहिले अमेरिकासँग उच्च शुल्कका विषयमा ९० दिने विराम सकिनुअघि व्यापार सम्झौता टुंग्याउन दौडधुपमा छ, जुन जुलाई ९ मा समाप्त हुँदैछ।
कश्मीर भारत र पाकिस्तान दुबैले दाबी गर्ने अत्यन्त संवेदनशील मुद्दा हो। तर भारत कश्मीरलाई आफ्नो अभिन्न अंग मान्दछ र कुनै पनि तेस्रो पक्षीय वार्ता अस्वीकार गर्दछ।
दुवै देशबीचको सम्बन्ध २२ अप्रिलमा भारतीय-प्रशासित कश्मीरमा पर्यटकमाथि भएको आक्रमणपछि झन् चिसिएको थियो। आक्रमणमा २६ जनाको मृत्यु भएको थियो। भारतले पाकिस्तानलाई दोष दिए पनि इस्लामाबादले आरोप अस्वीकार गरेको थियो।
त्यसपछिको तनावमा भारतले पाकिस्तानभित्र आतङ्ककारी संरचनामाथि हवाई आक्रमण गरेको बताएको थियो, जसले चार दिनको सैन्य झडप निम्त्याएको थियो।
दुवै देशले एकअर्काको हवाई आधार र सैन्य संरचनामा आक्रमणको आरोप लगाएका थिए।
तनाव चुलिदै जाँदा मे १० मा राष्ट्रपति ट्रम्पले भारत र पाकिस्तानबीच अमेरिका–ब्रोकर भएको ‘पूर्ण र तत्काल युद्धविराम’ को घोषणा गरेका थिए। उनले Truth Social मा लेखेका थिए, “म तिमीहरू दुबैसँग मिलेर कश्मीर समस्याको समाधान खोज्नेछु – एक हजार वर्ष पुरानो विवाद अब सकिन्छ।” (यद्यपि, कश्मीर समस्या सन् १९४७ देखि सुरु भएको हो।)
त्यसै दिन अमेरिकी विदेश मन्त्री मार्को रुबियोले भारत–पाकिस्तानले तटस्थ स्थलमा विस्तृत विषयमा संवाद थाल्ने सहमति पनि भएको बताएका थिए।
मे ११ मा ट्रम्पले फेरि भारत–पाकिस्तानका नेताहरूको प्रशंसा गर्दै भनेका थिए, “यो आक्रोश रोक्ने समय आएको छ भन्ने उनीहरूले बुझे, र अमेरिका यस्तो ऐतिहासिक निर्णयमा मद्दत गर्न पाएकोमा म गर्व गर्छु।”
पछिल्लो समय पाकिस्तानका विदेश मन्त्रीले भनेका थिए कि ‘तीन दर्जन देशहरू’को कूटनीतिक प्रयासपछि युद्धविराम सम्भव भएको हो।
तर भारतले भने अमेरिकाको कुनै पनि हस्तक्षेप अस्वीकार गर्दै आएको छ।
विश्लेषकहरूका अनुसार ट्रम्पका बारम्बार सार्वजनिक रूपमा गरिएका कश्मीरमाथिका टिप्पणीहरूले भारतको तेस्रो पक्षीय वार्ताबारेको ‘रेड लाइन’ परीक्षण गरेका छन्।
भारतले सधैं पश्चिमी साझेदारहरूलाई भारत र पाकिस्तानलाई समान रूपमा व्यवहार नगर्न आग्रह गर्दै आएको छ। साथै, भारतसँगको भ्रमण गर्दै पाकिस्तान पनि जाने प्रवृत्तिलाई निरुत्साहित गर्ने कूटनीतिक नीति भारतको रहँदै आएको छ।
तर, ट्रम्पका सामाजिक सञ्जालका पोस्टहरूमा भारत र पाकिस्तानलाई बराबरी देखाइएको हुँदा भारतको कूटनीतिक वृत्तमा असहजता पैदा भएको छ। यद्यपि, विश्लेषकहरू भन्छन् – यसले भारत–अमेरिका व्यापार सम्झौतामा तत्काल असर पर्ने सम्भावना छैन।
